Kalaja e Gjirokastrës

Kalaja e Gjirokastrës ndodhet në Rrugën “Zejtarët”, mbi një kodër në një lartësi prej 335 metrash. Kështjella quhet Argjiro, në nder të legjendës sipas së cilës Princesha Argjiro u hodh nga lartësitë e kalasë për të shmangur rënien në duart e pushtuesit. Kështjella lidhet ngushtë me historinë e qytetit të Gjirokastrës dhe përmendet për herë të parë si qytet dhe kështjellë në vitin 1336. Megjithatë, historianë të ndryshëm besojnë se ekzistenca e Kalasë së Gurit është më e hershme. Kulmi i historisë së saj ishte gjatë periudhës së Pashallëkut të Janinës, kur Ali Pasha Tepelena realizoi një sërë ndërtimesh të reja dhe ndërhyrjesh të tjera, duke i dhënë Kalasë së Gjirokastrës pamjen arkitekturore dhe ndërtimore që ka sot. Gjatë këtyre viteve, ajo ishte qendra e feudales shqiptare Zenevisë. Më vonë, gjatë sundimit të Gjin Bue Shpatës, u bë pjesë e Despotatit të Epirit. Sidoqoftë, historianë të ndryshëm besojnë se ekzistenca e Kalasë së Gurit është më e hershme. Kështjella kishte dy faza ndërtimi, të lidhura me periudhat para dhe pas Pashallëkut të Janinës dhe fortesave të Ali Pashës. Nga kështjella mesjetare, ajo para pushtimit osman-shqiptar të Ali Pashës, kanë mbetur vetëm disa gjurmë, pasi muret janë mbuluar deri në lartësi nga ndërtimet e reja. Ndërkohë, kullat janë shkatërruar pjesërisht dhe përshtatur. Sipas kronistit turk Çelebi, i cili vizitoi qytetin në vitin 1672: "Kështjella u ndërtua në kohët e lashta. Në mes të kështjellës ishte një rrugë e gjerë që shtrihej nga lindja në perëndim, në të dyja anët e së cilës ishin 200 shtëpi. Kishte dy porta hekuri me tre palë dyer secila dhe një hendek 100 hapa i gjatë dhe 200 hapa i gjerë midis xhamisë dhe fortesës. Tre anët e tjera nuk kishin nevojë për hendek sepse ishin përrenj natyrorë." Në vitin 1472, kështjella u pushtua nga turqit pas një rrethimi të gjatë. Me kalimin e viteve, gradualisht filloi të luajë rolin e fortesës për rezidencën e sundimtarit dhe garnizoni i qytetit. Në vitin 1812, Kalaja e Gjirokastrës u pushtua nga Ali Pasha Tepelena, i cili nisi rindërtimin e saj. Rindërtimi i kalasë, një pallati dhe disa ndërtesa ndihmëse u realizua me një urgjencë të tillë sa të gjitha punimet u përfunduan brenda një viti e gjysmë. Kështjella përmbante, përveç barakave për strehimin e një garnizoni prej 5,000 ushtarësh, shumë magazina të nëndheshme të planifikuara mirë për sigurimin e municionit dhe furnizimeve të nevojshme ushqimore. Kronikat e kohës përmendin se vetëm për ndërtimin e rezidencës së Ali Pashës, një kullë pranë qoshes juglindore, punuan 1,500 punëtorë. Me rënien e Pashallëkut të Janinës, kështjella humbi shkëlqimin e saj. Gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, ajo shërbeu si strehë për banorët e qytetit për të mbrojtur veten nga bombardimet ajrore. Duke filluar nga viti 1968, skena prej guri e Kalasë së Gjirokastrës mirëpret bujarisht instrumentistë, këngëtarë dhe valltarë popullorë brenda kuadrit të Festivalit Kombëtar të Folklorit të Gjirokastrës. Në të njëjtën kohë, gjatë këtyre viteve, ambientet e kalasë kanë shërbyer gjithashtu për organizimin e koncerteve, shfaqjeve dhe panaireve të ndryshme kulturore. Kalaja e Gurit është gjithashtu një nga pikat më tërheqëse në guidat e grupeve turistike vendase dhe të huaja që vizitojnë Gjirokastrën, e mbrojtur nga UNESCO.