Kalaja e Kaninës

Kështjella e Kaninës ndodhet 6 km larg qytetit bregdetar të Vlorës. Ajo ngrihet mbi një kodër rreth 380 metra mbi nivelin e detit, mbi të cilën ndodhen rrënojat e qytetit të lashtë të Kaninës. Pamja nga kështjella mbyllet nga jugu nga Mali i Shashicës, por ka një panoramë të gjerë në tre drejtimet e tjera dhe mund të konsiderohet si pika që shënon fillimin e Rivierës Jugore të Shqipërisë. Dëshmitë arkeologjike tregojnë qartë se paraardhësit tanë, ilirët, ndërtuan fillimisht kështjellën, e cila ka qenë gjithmonë e banuar gjatë historisë. Kështjella u rindërtua, si shumë fortesa të tjera, nga Justiniani në shekullin e 5-të dhe më pas nga princër të tjerë shqiptarë deri në Mesjetën e vonë. Kanina ka shërbyer gjatë shekujve si fortesë ushtarake dhe qytet i fortifikuar, por edhe si rezidencë feudale e familjes së Gjergj Aranitit, babait të Donikës Kastrioti. Muret ilire të kështjellës, nga pikëpamja teknike, ngjajnë me ato të Amantias dhe Byllisit, dhe nga forma e rrënojave mund të dallojmë qartë një qytet të fortifikuar. Pozicioni i saj gjeografik i favorshëm mbi luginën e lumit Vlorë dhe rrugët që lehtësonin lidhjen midis zonës bregdetare dhe pjesës së brendshme të vendit e bënë Kështjellën e Kaninës një nga vendet historike më të rëndësishme në Shqipëri — si si fortesë ashtu edhe si rezidencë feudale — gjithashtu falë klimës së favorshme, faunës dhe traditave lokale. Muri përreth, që rrethon pjesën më të lartë të kodrës, është 1 km i gjatë, ka tre porta hyrjeje të fortifikuara me kulla mbrojtëse, dhe kështjella ekzistuese mbulon një sipërfaqe prej 3.6 hektarësh. Kështjella kishte më shumë se 14 kulla dhe disa mure të ndërtuara në periudha të ndryshme. Brenda oborrit kishte shtëpi banimi, ndërtesa për garnizonin, depo municionesh, cisterna për furnizimin me ujë, si dhe pallate, struktura fetare si kisha dhe xhami, etj. Nga muret kryesore përreth hapen tre porta që banorët i quajnë: Porta e Fshatit në jug, Porta e Mbretit në veri dhe Porta e Beut në lindje. Kështjella kishte gjithashtu një nga orët më të hershme në një nga kullat e saj — ajo e Zejnel Pashës — e cila qëndron ende pjesërisht në këmbë.